بررسی عوامل تحول اقتصادی اصفهان عصر صفوی با تاکید بر نقش تاجران ارمنی و تبریزی
بررسی عوامل تحول اقتصادی اصفهان عصر صفوی با تاکید بر نقش تاجران ارمنی و تبریزی ( 1135 ـ 996 هـ.ق)
مقطع : کارشناسی ارشد تاریخ
تعداد صفحات: 111
بخشی از متن:
حلقه های واسطه و کلیدی تجارت داخلی و خارجی ایران عصر صفویه، بازرگانان ارمنی بودند. اگر در میان ارامنه، طبقه ای به نام تجار وجود دارد، از نظر اجتماعی طبقه ای مستقل، اما از نظر اقتصادی تحت تأثیر وضعیت اقتصادی حکومت صفویه بودند. تجارت داخلی ایران بیشتر در دست عناصر ایرانی، یهودیان و دیگر اقلیت ها بود، اما تجارت خارجی اغلب در دست ارامنه بود که کارگزاران پادشاه و بزرگان مملکتی به حساب می آمدند و بیشترین سهم تجارت ابریشم ایران با دیگر کشورها و مراکز مهم دادوستد جهان آن روز را در دست داشتند.
تجارت ارامنه سرزمین ارمنستان به منزله ی پلی است که آسیا را به اروپا وصل می کند. از دیر باز بازرگانان ارمنی، کالاهای کشورهای آسیایی را به اروپا صادر می کردند و مصنوعات و فرآورده های کشورهای اروپایی را به کشورهای آسیایی می آوردند. بازرگانان ارمنی حداقل پنجاه سال پیش از آنکه شاه عباس اول صفوی گروه کثیری از ارمنیان را به مرکز ایران کوچ دهد، از طریق شیراز با هندوستان و خاور دور تجارت می کردند.
شاه عباس در امور تجاری شم خاصی داشت و با دور اندیشی امور تجارت را به بازرگانان ارمنی سپرده بود. او به تجربه دریافته بود که ارامنه کالاهای صادراتی را به خوبی می توانند به بازارهای مشرق و اروپا عرضه دارند و از این راه عواید سرشاری گرد آورند و حساب آنها دقیق و صادقانه است و خود آنان نیز در اثر امانت استفاده عادلانه خوبی می بردند. این خصوصیات و مزایای عالی سبب شده بود که ارامنه اطمینان شاه را به خود جلب کرده بودند. مخصوصا از آنجایی که مواردی پیش آمده بود که ابریشم انحصاری شخص شاه که توسط بازرگانانی غیر از ارامنه به خارج صادر شده بود، از لحاظ طرز معامله و سود حاصله رضایت بخش نبود و موجب غضب شاه را فراهم کرده بود. به این ترتیب تجار ارامنه بیشتر مورد اعتماد شاه قرار گرفته بودند. از اواسط قرن شانزدهم، تجار ارمنی عاملان برجسته تجارت میان ایران و سواحل مدیترانه بودند؛ جایی که تعداد کثیری از آن ها در بندرگاه ها و باراندازهای دریایی، راههای معتبر متعددی، نظیر حلب و لیوورنو مشغول کار و زندگی بودند. بعد از اینکه شاه عباس اول در سال ۱۰۲۸ق/۱۶۱۹م حقوق انحصاری صادرات را به ایشان اعطا کرد، تقریبا انحصار تجارت ابریشم را میان ایران و سواحل مدیترانه در عثمانی به دست گرفتند.
تا هنگامی که تجارت ایران با هند و آسیای مرکزی از راه افغانستان انجام می شد، بازرگانان ارمنی در مراکز تجاری ترانزیتی مهم مانند، کابل، قندهار و هرات مستقر بودند. تجارت ارمنیان با هند به کوشش خودشان و با کمک کمپانی های هلندی و انگلیسی انجام می شد. خواجه نظر که از بزرگان جامعه ی ارمنی جلفای اصفهان بود در سال ۱۶۲۰ میلادی از کمپانی هند شرقی انگلیس تقاضای همکاری برای حمل بازرگانان و مال التجاره - هایشان به هندوستان و سورات کرده بود. خواجه میناس هم از اهالی اصفهان و بازرگان نامی در سورات بود که در دهه ی ۱۶۶۰م. در سطح وسیعی تجارت می کرد. او سرمایه ی نقدی کلانی داشت و ضمن اجاره ی کشتی های انگلیسی خود، تعدادی کشتی تجاری در اختیار داشت. ارامنه از قدیم برای اینکه از بازرگانی معاملات خارجی اطلاعات و ابتکار کافی داشته باشند، چنین مرسوم بوده که بازرگانان معروف جلفای اصفهان اغلب فرزندان خود را به عنوان نماینده تجاری به هندوستان و جاوه و سایر کشورها که با آنجا تجارت داشتند، می فرستادند تا پس از مدتی در آن سرزمین ها از لحاظ تجارت تجربه اندوخته و مشهور شوند. برخی از آنها حتی پس از مدتی جزء اهالی بومی آن نقاط شده و سرمایه های کلان نصیب آنان می شد.
با وجود این ارامنه ای که از جلفای اصفهان به آن حدود مهاجرت کرده بودند، نسبت به وطن خود ایران، وفادار ماندند و در مدت زندگی خود با ارسال هدایا و تحف و پس از مرگ نیز به موجب وصیتنامه هایی که نوشته بودند، عوایدی از سرمایه ی سرشار خود را برای مصرف در ایران اختصاص می دادند. قسمتی از این ثروت، بین اقوام آنها تقسیم می شد و بخشی دیگر به مصرف امور خیریه مانند، تأسیس بیمارستان و تعمیر کلیسا و غیره می رسید و به این ترتیب علاقه ی ویژه ی خود را به وطن اصلی خود، ایران ابراز می داشتند. ارامنه ای که از ایران به هند رفته بودند، رشته های مهمی از تجارت آن کشور را به دست گرفتند. حتی قبل از اینکه دولت انگلستان جا پای تجاری خود را در هند باز کند، تجارت عمده ی آن کشور به دست فرزندان ارمنی ایران انجام می گرفت.
ارامنه در ازای ابریشم و سایر کالاهای ایرانی، مانند روناس، احشام و خشکبار، مقدار زیادی پارچه از سواحل شرقی مدیترانه به ایران می آوردند. اما بخش عمده محموله دریایی بازگشتی به ایران را، مسکوکات تشکیل می داد. از آنجا که ایران از معادن طلا و نقره با بهره وری بالایی برخوردار نبود، بنابراین، تقاضا برای فلزات گرانبها که عمدتا از طریق عثمانی وارد می شد وجود داشت. ارامنه تا جایی که می توانستند با خود سکه فلزی به ایران می آوردند. هنگامی که مسکوکات رایج، کمیاب می شد آنها مجبور بودند کالاهایی مانند ماهوت انگلیسی بخرند و اغلب آن را با قیمت ارزان تری در ایران بفروشند. به نظر می رسد تجار ارمنی نه فقط در مورد تجارت ابریشم، بلکه در اقسام فراوانی از تجارت در فواصل دوردست در نقاط شمالی ایران حرف اول را می زدند. پایین بودن سقف هزینه و میزان سود اندک که به آن بسنده می کردند و توانایی ارائه پاسخ سریع به تقاضاهای بازار، آنها را نزد دیگران، به ویژه کمپانی های دریایی به عنوان رقبایی نیرومند جلوه گر ساخت. شرکت های تجاری اروپایی، در رأس همه آنها کمپانی هند شرقی انگلیس، در اواخر قرن هفدهم در رقابت با ارمنی ها، در مسیرهای زمینی شمالی، آنچه را که می توانستند انجام دادند
اگر بخواهیم تعریفی کلی از واژه بازرگان و تاجر در این دوره داشته باشیم باید بگوییم که: «بازرگان و تاجر را در زبان فارسی سوداگر گویند که به معنی کسی است که در پی سود است و علاوه بر اینکه به تمام نقاط، عمال و مستخدمین اعزام می دارند، خودشان از محل اقامت خود خارج نمی شوند و به مانند قلب کارهای بزرگ خویش را در مقر خویش تنظیم می کنند و به هیچ وجه خودشان مستقیما وارد معاملات نمی گردند.» تجار از جمله برترین افراد جامعه صفوی به شمار می رفتند که نفوذ فراوانی هم در میان درباریان و مردم داشتند و همواره از احترام خاصی برخوردار بودند. «نام بازرگانان در شرق همراه با احترام فراوان است و ربطی به دکانداران و خرده خواروبار فروشان ندارد و نیز به اشخاصی که با خارج از امپراتوری معامله ندارند، اسم تاجر اطلاق نمی گردد. فقط سوداگرانی که دارای منشی و محاسب و عمال در ممالک و مناطق بعیده هستند از این عنوان برخوردارند. و بعضی اوقات تجار به مقامات عالیه ارتقاء می یابند. فی المثل سفیران را معمولا از میان این طبقه برمی گزینند. در ایران بازرگانانی هستند که دارای عمال و مستخدمین در تمام اکناف و اقطار جهان می باشند و این مستخدمین پس از مراجعت به مانند نوکران از مخدومین خود فرمانبرداری می کنند.»
یکی از اقشار مهم شهر اصفهان در دوره صفوی را تجار و بازرگانان تشکیل می دادند. در این دوران به واسطه ی اقدامات شاهان صفوی و به ویژه شاه عباس اول، در جهت گسترش تجارت خارجی و فراهم کردن موجبات این توسعه و گسترش تجاری و همچنین به لحاظ موقعیت شهر اصفهان و تلاش شاه برای تبدیل اصفهان به یک بازار بین المللی، مخصوصا در زمینه تجارت ابریشم، موجبات تقویت و رشد این طبقه در ایران عصر صفوی و شهر اصفهان فراهم شد.درباره اهمیت طبقه تجار در کتاب روضه الانوار عباسی اینگونه آمده است که : «اگر پادشاه با شیوه معدلت و احسان با تجار رفتار کند، موجب تحصیل رضای الهی و ذکر جمیل در میان رعایا می گردد و دیگر اینکه دوام نعمت و بقای دولت را سبب می شود، تجار نام نیکوی پادشاه را به اطراف و اکناف برده و دیگران را تشویق می کنند به قلمرو او بروند و بدین طریق به ثروتش افزوده می گردد و باعث می شود که پادشاهان بیگانه با بازرگانانشان به احترام رفتار کنند، چرا که سرانجام همگان از جاده های امن سود برده و مبادلات بازرگانی افزایش می یابد.»
تجار نیز مانند تمام اعضای جامعه، بر اساس زادگاه و تعلقات قومی و مذهبی شان طبقه بندی می شوند. کاروانسراهای اصفهان نام خود را از بازرگانان منطقه ای خاص، چه در قلمرو حکومت صفوی و چه بیرون از مرزهای ایران یا بازرگانان که وابسته به قومیت یا مذهب خاصی بودند، می گرفتند. تجار در اصفهان عصر صفوی هم به گروه های مختلفی تقسیم می شدند که برخی از این تقسیم بندی ها براساس قومیت بود، مثل ارمنی ها و تبریزی ها، برخی دیگر براساس مذهب، مثل یهودی ها و برخی هم بر اساس کشور، که هندی ها را برای این مسئله می توان به عنوان مثال ذکر کرد. با توجه به نقش مؤثر تجار ارمنی در تجارت ابریشم که مهم ترین کالای صادراتی ایران آن عصر محسوب می شد و تجار تبریزی به خاطر آشنایی با فنون تجارت از دیرباز و نزدیکی به راه های اصلی تجارت خارجی، در این فصل تنها به این دو گروه از تاجران عصر صفوی یعنی، تجار ارمنی و تبریزی و نقشی که در تحول اقتصادی اصفهان این عصر داشته اند، پرداخته می شود.
تجار از جمله برترین افراد جامعه صفوی به شمار می رفتند که نفوذ فراوانی هم در میان درباریان و مردم داشتند و همواره از احترام خاصی برخوردار بودند. «نام بازرگانان در شرق همراه با احترام فراوان است و ربطی به دکانداران و خرده خواروبار فروشان ندارد و نیز به اشخاصی که با خارج از امپراتوری معامله ندارند، اسم تاجر اطلاق نمی گردد. فقط سوداگرانی که دارای منشی و محاسب و عمال در ممالک و مناطق بعیده هستند از این عنوان برخوردارند. و بعضی اوقات تجار به مقامات عالیه ارتقاء می یابند. فی المثل سفیران را معمولا از میان این طبقه برمی گزینند. در ایران بازرگانانی هستند که دارای عمال و مستخدمین در تمام اکناف و اقطار جهان می باشند و این مستخدمین پس از مراجعت به مانند نوکران از مخدومین خود فرمانبرداری می کنند.»
اهمیت و ارزش تحقیق
ایران دوره ی صفویه از لحاظ سیاسی زیر و رو شد بعد از ساسانیان در ایران جامعهی متشکل ایجاد نشده بود. پس از پذیرش اسلام توسط ایرانیان که با شور و اشتیاق و به تدریج صورت گرفت، چند صباحی استقلال سیاسی کامل ایران به عنوان با مشکل مواجه شد و ایرانیان اجازه نیافتند با تکیه بر ملیت خود، حکومت ملی مستقلی داشته باشند. همچنین پس از سقوط بغداد در سال ۶۵۶ ه.ق ایرانیان، گرفتار حاکمیت ایلخانان مغول، تیموریان و حکومت های قراقویونلو و آق قویونلو شدند و بدین ترتیب حکومت های بیگانه و حکومت های ملوک الطوایفی که در نقاط مختلف ایران شکل می گرفتند هیچگاه اجازه ندادند ایرانیان بر محور ملیت خود همبستگی ملی داشته باشند. تنها با روی کار آمدن صفویان بود که سلطهی عناصر بیگانه و نیز حکومت ملوک الطوایفی که به نام قومیت خود بر هر گوشه ای از ایران حکومت می کردند، برافتاد و ایرانیان از استقلال سیاسی برخوردار شدند و باب نوینی از تعاملات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را آغاز کردند. شاه عباس اول صفوی به عنوان مقتدرترین پادشاه صفوی، نخستین زمامدار ایرانی بود که قدرت را به طور کامل در پایتخت خود، اصفهان متمرکز ساخت و با کشورهای دوردست مناسبات سیاسی و تجاری برابر برقرار ساخت و دست به عمران و آبادانی زد. وی اصفهان را پایتخت کرد، امنیت راههای ارتباطی را تأمین و کاروانسراهای متعددی برای سهولت حمل و نقل ایجاد کرد. مجموعه اقداماتی که شاه عباس انجام داد در نهایت منجر به رشد و شکوفایی اقتصاد و به خصوص تجارت در این دوره شد. تجار ارمنی و تبریزی و به خصوص تجار ارمنی از جمله تاجرانی بودند که مورد حمایت های ویژه ی شاه عباس قرار داشتند و تجارت این دوره را رونق بخشیدند. به طور کلی می توان گفت که هیچ دوره ای در تاریخ ایران از لحاظ شکوفایی تجاری مانند دوره ی صفویه نیست.
سیاست انتقال ارامنه به اصفهان در عصر شاه عباس اول یکی دیگر از سیاست های شاه عباس اول برای تحول اقتصادی اصفهان این عصر، انتقال ارامنه به ایران و اسکان آنها در مکان جدیدی به نام جلفای نو بود. در سده ی ۱۶ - ۱۵ میلادی، به هنگام سقوط آلین چی چای، جلفا که شهر کوچکی در کنار رود ارس بود و از نظر بازرگانی و ترانزیتی در خارج از قفقاز، اهمیت بسزایی داشت، به دست شاه عباس اول ویران شد. (۱۰۱۲ هق /۱۶۰۳ م.) و قریب به پنجاه هزار سکته ی آن به ایران و حوالی اصفهان که جلفای جدید نامیده می شد کوچ داده شدند. هدف او از این امر به کار گرفتن طبیعت ساعی و مقتصد و تخصص تجاری بازرگانان ارمنی در خدمت دولت صفوی بود. شاه عباس برای جبران دوری ارمنیان از خانه و کاشانه خود، امتیازات ویژه ای به آنها داد. به آنها اجازه داد که بی هیچ مانع و ایرادی به انجام مراسم مذهبی خود بپردازند. شاه عباس همچنین مبالغی را برای تزیین کلیسای سن ژوزف که در سال ۱۰۱۳ هق/۱۶۰۵ م. ساخته شده بود پرداخت کرد. شاه با تفویض حق نمایندگی ارامنه به یک کلانتر از ملیت خودشان، در واقع آنها را به صورت جامعه ای خود گردان در آورد. پس از اینکه شاه عباس ارمنیان را به رفاه مادی و معنوی رساند، با اعطای وام های بدون بهره به بازرگانان ارمنی، تحقق هدف اصلی اش از انتقال آنها به اصفهان که عبارت بود از شرکت مؤثر آنان در رونق بخشیدن به رفاه مادی مملکت را تضمین کرد.
ارامنه عاملان شاه در تجارت خارجی ابریشم بودند و تخصص بازرگانی مالی آنها و رابطهای اروپایی شان در این امر کارساز بود. ارامنه از فرصت پدید آمده در جهت تقویت خود و توسعه روابط تجاری خویش با کشورهای اروپایی استفاده نموده و حتی با کمپانی های آنها در داخل به رقابت بر می خاستند. آنها بعدها چنان در کار تجارت خود سر رشته یافتند که نه تنها ذخیره پول نقد داشتند بلکه از نظام خوب و تشکل یافته ای از امکانات اعتباری در شهرهای طول مسیر تجارتشان بهره مند بودند. (همان، ۱۹۵) ارامنه به خوبی توانستند در امور اقتصادی عصر شاه عباس اول به ایفای نقش بپردازند و به عنوان عاملان تجاری او، در افزایش ذخیره پولی شاه خدمات ارزنده ای بنمایند.
سیاست انتقال ارامنه به اصفهان در عصر شاه عباس اول یکی دیگر از سیاست های شاه عباس اول برای تحول اقتصادی اصفهان این عصر، انتقال ارامنه به ایران و اسکان آنها در مکان جدیدی به نام جلفای نو بود. در سده ی ۱۶ - ۱۵ میلادی، به هنگام سقوط آلین چی چای، جلفا که شهر کوچکی در کنار رود ارس بود و از نظر بازرگانی و ترانزیتی در خارج از قفقاز، اهمیت بسزایی داشت، به دست شاه عباس اول ویران شد. (۱۰۱۲ هق /۱۶۰۳ م.) و قریب به پنجاه هزار سکته ی آن به ایران و حوالی اصفهان که جلفای جدید نامیده می شد کوچ داده شدند. هدف او از این امر به کار گرفتن طبیعت ساعی و مقتصد و تخصص تجاری بازرگانان ارمنی در خدمت دولت صفوی بود. شاه عباس برای جبران دوری ارمنیان از خانه و کاشانه خود، امتیازات ویژه ای به آنها داد. به آنها اجازه داد که بی هیچ مانع و ایرادی به انجام مراسم مذهبی خود بپردازند.
شاه عباس همچنین مبالغی را برای تزیین کلیسای سن ژوزف که در سال ۱۰۱۳ هق/۱۶۰۵ م. ساخته شده بود پرداخت کرد. شاه با تفویض حق نمایندگی ارامنه به یک کلانتر از ملیت خودشان، در واقع آنها را به صورت جامعه ای خود گردان در آورد. پس از اینکه شاه عباس ارمنیان را به رفاه مادی و معنوی رساند، با اعطای وام های بدون بهره به بازرگانان ارمنی، تحقق هدف اصلی اش از انتقال آنها به اصفهان که عبارت بود از شرکت مؤثر آنان در رونق بخشیدن به رفاه مادی مملکت را تضمین کرد. ارامنه عاملان شاه در تجارت خارجی ابریشم بودند و تخصص بازرگانی مالی آنها و رابطهای اروپایی شان در این امر کارساز بود. ارامنه از فرصت پدید آمده در جهت تقویت خود و توسعه روابط تجاری خویش با کشورهای اروپایی استفاده نموده و حتی با کمپانی های آنها در داخل به رقابت بر می خاستند. آنها بعدها چنان در کار تجارت خود سر رشته یافتند که نه تنها ذخیره پول نقد داشتند بلکه از نظام خوب و تشکل یافته ای از امکانات اعتباری در شهرهای طول مسیر تجارتشان بهره مند بودند. ارامنه به خوبی توانستند در امور اقتصادی عصر شاه عباس اول به ایفای نقش بپردازند و به عنوان عاملان تجاری او، در افزایش ذخیره پولی شاه خدمات ارزنده ای بنمایند.
چکیده :
به طور کلّی اقتصاد و روابط اقتصادی از مهمیترین و مؤثرترین نوع روابطی است که در شکلیدهی ساختار جامعه و در اشکال مختلف روابط اجتماعی تأثیر بسزایی دارد. با اوج قدرت دولت متمرکز و فراگیر و مقتدر صفوی، اقتصاد با فعالیتیهای رو به رشد زیربخشیهای صنعت، اصناف، کشاورزی و دامپروری و به خصوص تجارت، در تعاملی دو سویه با نهاد حکومت نقش مهمّی در بازآفرینی اقتدار اقتصادی ایفا کرد. صفویان با آگاهی از توانمندییهای موجود در بخش روستایی که اکثر جمعیت ایران را شامل مییشد و تلاش در جهت ساماندهی و هدفمند کردن فعالیتیهای کشاورزی و دامپروری، اهرمیهای قدرت برای اقتصاد شهری به وجود آوردند. اقتصاد شهری نیز با زیرمجموعهیهای صنعت، اصناف و بازرگانی نقش کلیدی در فرآیند تجارت بر عهده داشت. بدین صورت بود که محصولات کشاورزی و دامپروری در روستاها تولید و در بخش صنعت تبدیل به کالا مییشد و در نهایت در مرحلهیی بعد، از طریق تجارت داخلی و خارجی به بازارهای هدف عرضه مییشد. از دورانیهای کهن تجارت با مناطق دوردست جزء جدایییناپذیر زندگی مردم فلات ایران بوده است. ایران با قرار گرفتن در میانه راه سواحل دریای مدیترانه و امپراتوری های شبه قاره ی هند و آسیای مرکزی، همواره به عنوان مسیر تجارت و مکان مبادله ی حجم عظیمی از کالاهایی بوده که از طریق راه های تجاری آسیا و مراکز تجاری هند به سواحل مدیترانه و خلیج فارس جابه جا می شد. شهر اصفهان هم با پایتخت قرار گرفتن و مرکزیتی که از نظر جغرافیایی و ترانزیتی ایران داشت، از عصر شاه عباس اول تا پایان عصر صفوی نقشی مؤثر در اقتصاد و تجارت این دوره داشته است. این پژوهش درصدد بررسی عوامل مؤثر در تحول اقتصادی و تجاری اصفهان عصر صفوی با تأکید بر سیاست-های شاهان صفوی از شاه عباس اول تا پایان این عصر، برای ایجاد این تحول است. یافته های این پژوهش را می توان در سیاستیهای مؤثر در اقتصاد این دوره همچون مرکزیت و ثبات سیاسی، ایجاد شبکهیی وسیعی از کاروانسراها، تضمین امنیت مسیرهای تجاری، توجه به اقتصاد کشاورزی، روابط با غرب، توجه و حمایت از صنایع، حمایت از تجاری که می توانستند نقش مؤثری در توسعه ی تجارت این عصر داشته باشند، همانند تجار ارمنی و تبریزی در اصفهان این عصر دانست. در این پژوهش از روش توصیفی ـ تحلیلی و منابع کتابخانه ای استفاده شده است. کلیدواژه ها: صفویه، اقتصاد، تحول، اصفهان، تجارت، شاه عباس اول
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات
پیش گفتار 1
1ـ1ـ تبیین و شرح مسئله پژوهشی 2
1ـ 2ـ کلید واژه ها 3
1ـ 3ـ پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق 4
1ـ4ـ اهمیت و ارزش تحقیق 5
1ـ5ـ اهداف تحقیق 6
1ـ6ـ فرضیه ها 6
1ـ7ـ روش تحقیق 6
1ـ8ـ معرفی و نقد اجمالی گزیده ای از منابع 6
1ـ8ـ1ـ تواریخ سلسله ای 7
1ـ8ـ2ـ تواریخ عمومی 9
1ـ8ـ3ـ سفرنامه ها 10
1ـ8ـ4ـ منابع تحقیقاتی 11
فصل دوم: سیر تاریخی شهر اصفهان تا دورهیی صفویه با تکیه بر اوضاع اقتصادی
2ـ1ـ موقعیت جغرافیایی شهر اصفهان 13
2ـ2ـ قدمت اصفهان 14
2ـ3ـ اصفهان پیش از اسلام 15
2ـ3ـ1ـ اصفهان در عصر هخامنشیان 16
2ـ3ـ2ـ اصفهان در عصر سلوکی و اشکانی 16
2ـ3ـ3ـ اصفهان در عصر ساسانیان 17
عنوان صفحه
2ـ4ـ اصفهان در دوران اسلامی 19
2ـ4ـ1ـ اصفهان در عصر آل بویه 23
2ـ4ـ2ـ اصفهان در عصر سلاجقه 25
2ـ4ـ3ـ اصفهان عصر مغول و تیموری 26
فصل سوم: تحولات اقتصادی اصفهان از شاه اسماعیل اول تا آغاز پادشاهی شاه عباس اوّل صفوی
3ـ1ـ اهمیت صفویان در تاریخ ایران 28
3ـ2ـ اهمیت اصفهان عصر صفوی 30
3ـ3ـ اصفهان در عصر شاه اسماعیل اول صفوی 33
3ـ4ـ اصفهان عصر شاه طهماسب اول 35
3ـ5ـ اصفهان در عصر شاه اسماعیل دوّم 37
3ـ6 ـ اصفهان در عصر شاه محمد خدابنده 37
فصل چهارم: تحولات اقتصادی و تجاری اصفهان از شاه عبّاس اول تا پایان عصر صفوی (1135 ـ 996 هـ.ق/1722 ـ 1588 م.)40
4ـ1ـ دلایل انتخاب اصفهان به پایتختی صفویه 41
4ـ2ـ اقتصاد اصفهان در عصر شاه عبّاس اول 43
4ـ2ـ1ـ مرکزیّت و ثبات سیاسی اصفهان 43
4ـ2ـ2ـ امنیّت ایجاد شده در اصفهان عصر شاه عبّاس اول 44
4ـ2ـ3ـ ساخت کاروانسراها در اصفهان عصر شاه عبّاس اول 45
4ـ2ـ4ـ روابط با غرب در عصر شاه عبّاس اول صفوی 46
4ـ2ـ5ـ ساخت و رونق بازارها در اصفهان عصر شاه عبّاس اول 47
4ـ2ـ6ـ زیباسازی اصفهان در دوره شاه عبّاس اول 49
4ـ2ـ7ـ سیاست انتقال ارامنه به اصفهان در عصر شاه عباس اول 51
4ـ2ـ8ـ نقش رودخانه زایندهیرود در توسعه اقتصاد اصفهان عصر شاه عباس اول 51
4ـ2ـ9ـ توجه به اقتصاد کشاورزی 52
4ـ3ـ اقتصاد داخلی در اصفهان عصر شاه عباس اول 53
عنوان صفحه
4ـ4ـ تجارت اصفهان در عصر شاه عباس اول 57
4ـ4ـ1ـ روابط تجاری ایران و پرتغال در عصر شاه عباس اول 58
4ـ4ـ2ـ روابط تجاری ایران و انگلستان در عصر شاه عباس اول 59
4ـ4ـ3ـ روابط تجاری ایران و هلند در عصر شاه عباس اول 61
4ـ4ـ4ـ تجارت ابریشم 61
4ـ5ـ اصفهان در عصر شاه صفی 66
4ـ6ـ اصفهان در عصر شاه عباس دوم 68
4ـ7ـ اصفهان در عصر شاه سلیمان صفوی 70
4ـ8ـ اصفهان در عصر شاه سلطان حسین 72
4ـ9ـ حمله محمود افغان به اصفهان و سقوط سلسله ی صفوی 74
فصل پنجم: نقش تجار ارمنی و تبریزی به عنوان دو گروه از تاجران مؤثر در اقتصاد اصفهان این دوره77
1ـ5ـ ارامنه در ایران 78
5ـ1ـ2ـ انتقال ارامنه جلفا به اصفهان در عصر شاه عباس اول 80
5ـ1ـ3ـ انگیزه شاه عباس از انتقال ارامنه 81
5ـ1ـ4ـ اقدامات شاه عباس اول برای آسایش ارامنه 83
5ـ2ـ تجارت ارامنه 85
5ـ2ـ1ـ نقش ارامنه در تجارت ابریشم 88
5ـ2ـ2ـ دلایل موفقیت ارامنه در امر تجارت 90
5ـ2ـ3ـ خاندان های معروف تاجر ارمنی 91
5ـ3ـ وضعیت تجار ارمنی پس از مرگ شاه عباس اول تا پایان دوره صفوی 94
5ـ4ـ تجارت تبریز در عصر صفوی 96
5ـ4ـ1ـ اشغال تبریز 98
5ـ4ـ2ـ مهاجرت تبریزی ها به اصفهان 99
نتیجه گیری 101
منابع و مآخذ 103
برای کسب اطلاعات بیشتر با ایمیل payaname@outlook.com در ارتباط باشید
