بررسی تأثیر آموزش معنوی بر بهزیستی روان‌شناختی و تجربه‌های معنوی دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان

مقطع: کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی

تعداد صفحات: 111

بخشی از متن:

چکیده :
چکیده هدف این پژوهش، بررسی اثربخشی آموزش معنویت بر میزان بهزیستی روان‌شناختی و تجربه‌های معنوی دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان بود. بدین منظور، در قالب یک مطالعه با طرح پژوهش نیمه آزمایشی و ارزیابی به صورت پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه کنترل انجام شد. نمونه‌گیری این مطالعه در دو مرحله انجام شد؛ در مرحلهی اول به شیوه داوطلبانه و نصب فراخوان از بین دانشجویان مراجعه‌کننده، تعداد 30 آزمودنی که دارای ملاک‌های ورودی به پژوهش بودند، انتخاب شدند. در مرحلهی دوم، این آزمودنیها به شیوهی تصادفی به گروه کنترل و آزمایش گمارده شدند (n1=n2=15) و به پرسشنامه‌های بهزیستی روان‌شناختی ریف و تجربه‌های معنوی دانشجویان پاسخ دادند. برای گروه آزمایش، هشت جلسه گروهی آموزش معنویت به صورت جلسات 60 دقیقه‌ای هفتگی اجرا شد، اما گروه کنترل مداخله‌ای دریافت نکرد. نتایج تحلیل کواریانس چندمتغیره نشان داد که با کنترل نمرات پیش‌آزمون، میزان بهزیستی روان‌شناختی و تجربه‌های معنوی گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل، در مرحلهی پس‌آزمون، افزایش معناداری داشته است (05/0P<)؛ به گونه‌ای که آموزش معنویت باعث ارتقاء بهزیستی روان‌شناختی در حیطه‌های پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، زندگی هدفمند و رشد فردی و همچنین افزایش تجربه‌های معنوی در دو حیطهی ارتباط با خداوند و شکوفایی و فعالیت معنوی شد (05/0P<). براساس نتایج این پژوهش، در جمعیت دانشجویان دانشگاه اصفهان، آموزش معنویت میتواند به عنوان یک مداخلهی مؤثر در جهت ارتقاء بهزیستی روان‌شناختی و تجربه‌های معنوی در این جمعیت، مورد استفاده قرار گیرد.

در دنیای ماشینی که همه چیز از تعادل و توازن خارج شده است، تـلاشهـای بـی وقفـه مـادیگرایانـه  صورت میگیرد، خستگیها جبران ناپذیر شده است، روحیهی انسانها پایین آمده و بیماریهای روانی میرود تا گوی سبقت را از سایر بیماریها برباید. در دنیایی که فقر و تنگدستی، جنگ و خونریزی، فساد و تباهی هر روز رو به افزایش است و سیر صعودی می پیماید، به نظر مـیرسـد چیـزی جـز پشـتوانه ی معنـوی، مثبـت و نیـک اندیشی و جز تغییر و تحول درونی نمیتواند بشر را از این همه نابسامانی، ازهـم گسـیختگی و ازهـم پاشـیدگی روانی نجات دهد
در برهه های از تاریخ بشر، به گمان بسیاری دین بر اثر سیطره علـم و عقلانیـت، در سراشـیب افـول قـرار  گرفت . در قرن بیستم اعتقاد غالب دانشمندان بالینی بر این بود که دین عامل منفی در بهداشت روانی و یا حداکثر عامل خنثی است. بنابراین در تمام طول قرن بیستم اصـول و مقولـه هـای معنـوی در بیشـتر  انواع درمانها به عنوان موضوعاتی ممنوعه مطرح بودند

اما امروزه توجه گسترده به معنویت و موضوعات معنوی و تأثیر آن بر کیفیـت زنـدگی انسـان، وارد شـدن  موضوعات معنوی و مذهبی را به زندگی ضروری ساخته است. معنویت یکی از ابعاد وجودی انسان است کـه در  راستای دیگر ابعاد جسمانی، روانشناختی و اجتماعی، تعریف و تصویر نسبتاً کاملی از انسـان را ارائـه مـیدهـد . با ورود بعد معنوی به ابعاد رشدی انسـان و  توصیف چهار بعدی از انسان، مفهوم ساده و قدیمی جسم و روان به رابطهی پویا، نزدیک و جداناپذیری در ابعـاد  جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی تبدیل شد در دهه های اخیـر بـا  رشد سریع و روزافزون دانش بشر و پیدایش علوم جدید، بحث دربارهی تأثیر دین در جنبه های مختلف زنـدگی، بیش از هر زمان دیگر به میان آمده و روانشناسی از جمله علومی اسـت کـه همـواره میـدان مبـارزهی افکـار و  نظرات گوناگون در این خصوص بوده اسـت. اکنـون موضـوعات ی همچـون روانشناسـی و دیـن، روانشناسـی و معنویت و دیگر موضوعات سالهاست که مورد تحقیق و نقد و بررسی دانشمندان علم روانشناسی قرار گرفته و نهادها، انجمنها، مراکز تحقیق و دانشکدههای بسیاری در نقاط مختلف دنیا برای این منظور تأسیس شده است . این موضوع نمایانگر یک دگرگونی قابل ملاحظه در پرداخت روانشناسی بـه دیـن اسـت
معنویت و تندرستی معنوی یکی از پیشگویی کنندههای پیامدهای سلامتی انسان است و با رویکـرد کلـی نگر اطلاعات مهمی درباره نیازهای مراقبت بهداشتی و توانایی افراد جهت تطابق با تنشهای معنوی و مداخلات لازم جهت سازگاری و مقابله با بحرانهای مراقبت بهداشـتی فـراهم مـیکننـد . تندرستی معنوی نیـروی منحصـر به فردی است که ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی فرد را هماهنگ کرده و او را جهت سـازگاری بـا بحـرانهـای  زندگی آماده میکند . تندرسـتی معنوی به هدفمندی، شادکامی و معناداری زندگی انسان منجر شده و انرژی لازم برای ادامـه زنـدگی را فـراهم میکند. الیسون تندرستی معنوی را حالت بنیادی سلامت معنوی میداند که مانند رنگ چهره و تعداد ضربان قلب، سلامتی مطلوب فرد را نشان میدهد. در حالت تندرستی معنوی، انسان به کمـال رسـیده، معنـای زندگی خود را یافته و جهت زندگی معنادار اجتماعی بینشهـای جدیـدی کسـب مـیکنـد

یکی از عمده ترین ملاحظات و بازنگریها دربارهی نظریه های مربوط به سلامت و سلامت روان، حول محـور  «معنویت» و لزوم گنجاندن آن در تعریفها و الگوهای سلامت روان بوده است. به باور فرانکل، در معنای انسـان  سالم معنویت مستتر است. وی معتقد است در سایهی همین «سلامتی معنوی» است که فرد به کمال میرسـد  
و فراتر از ابعاد عینی و مادی زندگی میکند . همه روزه به شمار افرادی که باور دارنـد معنویـت راه درمان روان نژندیها و درماندگی روانی آنها میباشد و متخصصینی که برای درمـان بیمـاریهـای روانـی و ارتقای بهداشت روان بر باورها و رفتارهای معنوی توجه دارند، افزوده میشود. پژوهشهای زیادی نشان میدهد
که دین و معنویت برای بهزیستی روانی و برای کاهش بیماریهـای جسـمانی و روانـی دارای مزایـای بـالقوهای هستند . افرادی که از اشتغالات دینی یـا معنـوی بـیشتـری برخوردارنـد در  قیاس با همتایانشان که در امور دینی یا معنوی سهمی ندارند، ظاهراً دارای میـزان مـرگ و میـر کمتـر، فراوانـی پایینتر برخی بیماریها و همچنین سلامت روانی بهتری هستند . با توجه بـه نقـش و جا یگـاه  دین و معنویت در سلامت آدمی، به نظر میرسد مداخله های آموزشی و درمانی مبتنی بر معنویت قادر به بهبود و حتی ارتقاء سلامت روان افراد میباشد.

روانشناسی در آغاز به جای مطالعـه سلامت روان، به بررسی بیماری روانی و جنبهی بیمـار نهـاد آدمـی میپرداخت و رهایی از بیماری عاطفی یا نداشتن رفتار روان پریشانه را برای داشـتن سـلامت روان و شخصـیتی سالم کافی میدانست. اما در سالهای اخیر، شمار روزافزونی از روانشناسان بـه قابلیـت کمـال و دگرگـونی در شخصیت آدمی روی آوردهاند و سطح مطلوب کمال و رشد و سلامت شخصیت را فراسوی بهنجـاری مـیداننـد. آنها معتقدند که نداشتن بیماری عاطفی تنها نخستین گام ضروری برای داشتن شخصیتی سـالم و حرکـت بـه سوی رشد و کمال است و انسان پس از این گام راهی دراز در پیش دارد و باید برای حصول سـطح پیشـرفتهی کمال و خودشکوفایی و تحقق بخشیدن به تمامی استعدادهای بالقوهاش تلاش کند. مطابق بـا این جهتگیری اولیهی روانشناسی در مـورد شخصـیت سـالم، در جامعـهی مـا نیـز بسـیاری از پـژوهشهـای مداخلـهای کـه در حـوزهی معنویـت انجـام پذیرفتـه، تحـت عنـوان معنویـتدرمـانی بـه بررسـی اثربخشـی معنویت درمانی بر روی جامعه های بالینی و برای بهبودی مشکلاتی نظیر افسردگی، اضطراب، سرطانها انجـام پذیرفتـه اسـت و مداخله های معنوی کمی بر روی افراد سالم و برای ارتقای بهزیستی و سلامت روان آنها انجـام پذیرفتـه اسـت. در واقع روانشناسی جدید سعی دارد توجه خود را صرفاً به مشکلات روانی معطوف نسازد و بیشتر بر جنبه های مثبت زندگی تأکید کند سلامت یک مفهوم چند بعدی است که علاوه بر بیمار و ناتوان نبودن، احساس شادکامی و بهزیستی را نیز در بر میگیـرد .
در مـدلهـایی نظیر مدل جاهودا، مدل بهزیستی ذهنی داینر و مدل ۶ عاملی بهزیسـتی روانشـناختی ریـف، سـلامت روان بتأکید بر تواناییها و قوتهای فرد معین میشود نه صرفاً نداشتن بیماری  ،درواقـع در مـورد تعالی نفس این اعتقاد وجود دارد که در ذات انسانهاست که از محدودهی وضعیت فعلی خویش فراتـر برونـد چیزی بیش از آنچه هستند بشوند ،لذا در این پژوهش تأثیر آموزش معنوی بر ارتقاء بهزیسـتی روانی و نه فقط بهبود بیماریها مدنظر است.
تجربهی معنوی حالتی گذراست که فرد احساس میکند با هستی یکی شده، منفعل گردیده و کنترلی بـر این تجربه ندارد. چون فراتر از ذهن عادی است و به عقلانیت در نمیآیـد، قابـل توصـیف نیسـت و وقتـی بیـا میشود مورد تأیید دیگران نبوده و گاهی آنرا با رفتارِ روانپریشانه یکی دانستهاند. آبراهم مازلو تجربـه معنـوی را تجربهای متعالی میداند و آنرا نوعی وجد و جذبهی ناشی از تجربه های عمیق مربوط به زیباشناسی و عشـق دانسته که فرد در خلال آن احساس میکنـد کـاملتر، سـرزنده تـر، جهـانیتـر و خودکفـاتر شـده اسـت.

برای ارتقاء بهزیستی روانشناختی و همچنین افزایش تجربه های معنوی روشهـای متعـددی وجـود دارد. همچنین در سالهای اخیر تأثیرات مداخلات معنوی بر روی ابعاد مختلـف سـلامت جسـمی، سـلامت روانـی و شخصیت مورد بررسی قرار گرفته است. علاوه بر این، همانطور که مـیدانـیم امـروزه مـدل غالـب بـرای تبیـین سلامت انسان، رویکرد زیستی- روانی- اجتماعی و معنوی میباشد که بعد معنوی با توجـه بـه مشـخص شـدن
نقش معنویت در سلامت، در سالهای اخیر بدان اضافه شده است. بـراین اسـاس، در ایـن مطالعـه ایـن مسـاله مدنظر قرار میگیرد که آیا مداخلات معنوی قابلیت ارتقاء سلامت روانشناختی آن هم در دانشـجویان دختـر را دارد یا خیر. از آن جایی که جامعهی دانشجویی یکی از عظیمترین گروههای جامعه است، گـرایش دینـی آنهـا نقش مؤثری در سلامت روان و مقابله با ناراحتی های روانی خواهد داشت. به علاوه اگر چه پژوهشهایی جهـت بررسی ارتباط بین سلامت روان و معنویت در جامعه های مسیحی و یهودی صورت پذیرفته، امـا انجـام چنـین پژوهشهایی در فرهنگ اسلامی ایران نوپا است با توجه به تأثیر بالقوهی تعامل اجتماعی در گروه و دریافت حمایت در گروه بـر ارتقـای سـلامت روان، پژوهش حاضر به صورت گروهی انجام خواهد گرفت. همچنین با توجه بـه کمبـود پـژوهشهـایی در حیطـهی معنویت که بر روی افزایش سلامت روان و نه فقط کاهش بیماریها و مشکلات انجام گرفته باشد، تأثیر بخشـی پژوهش فوق بر روی ارتقای بهزیستی روانی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. لذا در پژوهش حاضر تأثیر آمـوزش معنوی بر ارتقاء بهزیستی روانشناختی و تجربه های معنوی دانشجویان مورد بررسی قرار گرفته شده است

 

اهمیت و ضرورت پژوهش

مطالعات و پژوهشها نشان میدهد بعد معنوی، نقش مهمی در سلامت و سازگاری انسان دارد. عدم توجه به بعد معنوی و خودشناسی در زندگی، طبق نظر نظریهپردازان و تحقیقات انجام شده، مـانع رشـد و شـکوفایی میباشد و سلامت روان را به خطر میانـدازد و در صـورت عـدم رشـد و شـکوفایی قشـر جـوان، خسـارتهـای جبرانناپذیر به خانوادهها، آموزش و پرورش و جامعه وارد میشود. معنویـتدرمـانی یکـی از راههـای اساسـی و
پراهمیت است که بشر میتواند به کمک آن از ابتلا به بیماریهای جسمی، روانی و اجتماعی پیشـگیری کنـد و به منبع لایزال و نامتناهی قدرت الهی وابسته شده و احساس امید و آرامش داشته باشد. در واقـع انجـام چنـین پژوهشی ما را در درک اهمیت معنویت در ارتقاء سلامت روان و نه صرفاً کاهش نشـانه هـای بیمـاری، رهنمـون میکند. این پژوهش بر آن است تا نقش و سهم معنویت را در افزایش بهزیستی روانشناختی دانشجویان نشـان دهد. همانطور که اشاره شد، بسیاری از پژوهشهای انجام شده در حوزه معنویـت درمـانی بـر روی جامعـه هـای بیمار یا دارای مشکلات روانشناختی انجام گرفته است و نیاز به انجام پژوهشهایی در حیطهی آموزش معنـوی بر روی نمونهای از افراد سالم جامعه احساس میشود. با عنایت به پـژوهشهـای متعـددی کـه گویـای ارتبـاط مثبت و معنادار بین معنویت با سلامت روان هستند، جایگـاه، اهمیـت و تاثیرگـذاری معنویـت در عرصـه هـای گوناگون زندگی به خصوص در فرهنگ ایرانی و همچنین کمبود پـژوهشهـای داخلـی در حیطـهی مـداخلات معنوی و به طور خاص مداخلات آموزشی معنوی بر روی جامعه افراد سالم، ضرورت انجام این پژوهش بـیش از پیش به نظر میرسد. در صورت اثربخش بودن مداخلـه هـای آمـوزش مبتنـی بـر معنویـت در ایـن پـژوهش، میتوان از این مداخله در جهت غنای هرچه بیشتر باورها و رفتارهای معناگرایانه در دانشجویان استفاده نمود و براین اساس به تحکیم اعتقادات دینی دانشجویان ازیک سو و ارتقاء سلامت روانشـناختی آنـان از سـوی دیگـر توجه نمود. از نتایج این پژوهش میتوان به نحو مؤثری در وزارت خانه های علـوم، آمـوزش و پـرورش، ورزش و جوانان، بهداشت و علوم پزشکی، فرهنگ و ارشاد اسلامی و مراکز مشاوره و خدمات روانشناختی استفاده کرد  

 

تعریف اصطلاحات و مفاهیم

تجربه های معنوی

تعریف مفهومی: تجربه های معنـوی 6 مؤلفـه دارد. مؤلفـه معنایـابی در زنـدگی، درک معنـای زنـدگی،تجربهی مثبت در زندگی و احساس خوشبختی و رضایت از زندگی را نشان میدهد. بعد تأثیر ارتباط با خداوند، به احساسی از یک رابطه صمیمانه و دوستی با خداوند اشاره دارد و نشاندهندهی عبادت، راز و نیاز، توجه خـدا به فرد و احساس مثبت از رابطه داشتن با خداست. شکوفایی و فعالیت معنوی، به تحول و پیشرفتی کـه ازنظـر معنوی در طی زمان در فرد ایجاد شده است و تلاش فرد برای دستیابی بـه معنویـت ماننـد مطالعـه قـرآن و کتابهای مذهبی، دعا و نیایش در خلوت را نشان میدهد. تجربه های متعالی عرفانی به تجربه هـای اسـتثنایی اشاره دارد که نشاندهندهی تجارب متعالی مانند توحیدیافتگی در کل، تجربه حقیقت و کمال مطلق، تجربـهی حیرت و انکشاف حقیقت مطلق برای فرد، یگانگی با هستی و رویارویی با امـر قدسـی اسـت. تجربیـات سـلبی معنوی به احساسات و تجربیات منفی اشاره دارد که نشـانگر نداشـتن تجـارب عرفـانی و معنـوی اسـت. ماننـد تجربهی جذب و احساسیکپارچگی با هستی و کل مطلق نداشتن. مؤلفهی فعالیتهای اجتماعی مذهبی، معـرف شرکت فرد در فعالیتهای اجتماعی و مذهبی، کمک به مساجد و موسسات مذهبی، کمک به مـردم نیازمنـد و برطرف کردن نیازهای سالخوردگان و معلولان است
این تجربهها بیشتر ذهنی میباشند و اندازهگیری آنها بسیار دشوار است، چون از عمیـقتـرین لایـه هـای روانی انسان بر میخیزند. آنها نزد مردمان ابتـدایی کـه هنـوز اشـتغالات انسـان متمـدن امـروزی را نداشـتند، برجستهتر بودند. این تجربهها کمتر منظم و نظامدار هستند، کمتر آداب و ترتیب بر میدارند، بیشتر بستگی بـه دل آدمی دارند و درونی هستند. تجربه های معنوی یک بعد بسیار قوی دارد کـه آن فـرا رفـتن از بعـد زمـان و
مکان است. افرادی که تجربه های عمیق معنوی داشتهاند، گزارش دادهاند که در آن لحظه، زمـان و مکـان بـرای آنها معنا نداشته است. گذشت زمان را درک نمیکردند و از مکان فراتر مـیرفتنـد )

بهزیستی روانشناختی

تعریف مفهـومی: بهزیسـتی روانشـناختی بـه معنـای قابلیـت یـافتن تمـام اسـتعدادهای فـرد اسـت و دربرگیرندهی مؤلفه های زیر میباشد:

• خویشتنپذیری نگرش مثبـت یـک نفـر بـه خـود و زنـدگی گذشـتهاش؛
• رشدشخصی :احساس رشد بادوام و پیشرفت یک فرد در طول زمان؛
• هدفمندی زندگی :این اعتقاد که زنـدگی شخص هدفمند و معنادار است؛
• روابط مثبت با دیگران :رضایت از کیفیت ارتباط با دیگـران؛
• تسـلط محیطـی:توانایی ادارهی زندگی و تسلط بر محیط اطراف به طور کارآمد
• خودمختاری :حـس اسـتقلال و خـود پیـروی

آموزش معنوی

تعریف مفهومی: برنامه آموزشی معنوی منتقل کننـده مفـاهیم معنویـت از طریـق محتـوا و برنامـه هـای آموزشی است و فراهم کنندهی زمینهی نیل به سطوح بالاتر آگاهی و معنیدار کردن زنـدگی بـوده و عـلاوه بـر جهت دادن منطقی به فراگیران، دست یافتن آنان به احساس عمیقتر و پربارتر را فراهم میکند. برنامه آموزشی معنوی تنها وسیله ای برای درک محتوای آموزشی نیست بلکه حرکتی فراتر از استدلال و شـیوههـای تحلیلـی و
اندیشه ورزی است که معمولاً در خلال آموزش صورت میگیرد
تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از آموزش معنوی،  ۸ جلسه آموزشی هفتگی است که هفتـه ای دو بار در مرکز مشاورهی دانشجویان دانشگاه اصفهان برگزار گردید. هرجلسه به مدت زمـان  ۶۰ دقیقـه برگـزار شد و در طی جلسات، راهنمای آموزشی گروههای بحث معنـوی بـرای سـلامت روان تـدوین گـالانتر، سـیگل، تالبوت، درماتیس، مک ماهون، دورگـان و اوکتـای اجـرا گردیـد. سـاختار کلـی ایـن جلسـات شـامل مدیتیشن، مقدمه، سؤالات هدایت کننده به بحث، بدنهی اصلی، خلاصه و زمان انعکـاس بـود. در طـی جلسـات آموزش معنویت، مباحثی نظیر بخشش، امید، قدردانی و نوعدوسـتی مـورد بحـث و آمـوزش قـرار گرفـت. ایـن مداخله برای گروه آزمایش ارائه شد ولی برای گروه کنترل ارائه نگردید

 

مشاهده نمونه فایل و خرید