سیره شناسی صادقین (ع) در برخورد با جریان های حدیثی

مقطع : کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث

تعداد صفحات: 160

بخشی از متن:

مدینه یکی از پایگاه های حدیثی اهل سنت به شمار می آمد و تفکر غالب بر این مرکز نیز تفکر حدیث گرا بود این مکتب حدیثی در عصر صادقین گرفتار آسیب غالیان و جعالان حدیث بود این گونه عوامل سبب تضعیف جبهه اصحاب حدیث و سلب اعتماد فقیهان از احادیث نبوی در دسترس گردید و زمینه را برای رشد و ترویج اندیشه اصحاب رأی فراهم آورده و معمولا این مدرسه را در مقابل مدرسه کوفه قرار می دادند که گرایش به رأی بر آن غالب بود و ابوحنیفه در دروان امام صادق (ع) رأی گرایی در کوفه را به اوج خود رساند. مخالفت امامان شیعه (ع) با قیاس و اجتهاد به رأی چنان همه جانبه و آشکار بود که این موضع گیری به شعار مذهب تبدیل گردید. و آن بزرگواران برای جلوگیری از به دام افتادن شیعیان در دام رأی و قیاس طرح تفریع فروع از اصول و استنباط احکام فقهی را به بزرگان از اصحاب خویش آموزش دادند.
عصر صادقین (ع) یکی از پر تحول ترین دوران تاریخ اسلام به شمار می رود؛ لکن تزلزلی که در دوران انتقال در حکومت ایجاد شد، فرصتی را در عصر مورد نظر به وجود آورد که مکتب صادقین (ع) توانست شمه ای از زلال معرفت الهی را به کام تشنه جامعه اسلامی بچشاند. امام باقر و امام صادق (ع) با تمام توان خود در مقابل انحرافها، بدعتها و افکار و عقاید باطل ایستادگی کردند و با ایجاد بزرگترین دانشگاه در مدینه و تدریس همه علوم و فنون و تربیت شاگردان زیاد، احیای اسلام ناب را  به صورت بنیادین آغاز نموده و قواعد و اصول زیادی را در «فقه»، «حدیث» و «کلام» تبیین نمودند تا آیندگان با تکیه بر آنها بتوانند راه خود را به روشنی پیدا کنند، بی تردید یکی از مهم ترین دستاوردهای این مکتب را باید تفکیک بین اسلام ناب محمدی و اسلام اموی و عباسی به شمار آورد.
در اسلام دو جریان فکری در برخورد با حدیث به وجود آمده بود یک عده قرآن و روایات را اصل قرار دادند و راه تفکر درباره مفاد احادیث و نقد محتوای آن را بر خود سد نمودند که به این جریان اهل حدیث یا همان نص گراها گفته می شود و عده ای دیگر قائل بودند که از قرآن و روایات به عنوان دو منبع باید استفاده نمود و عقل را به عنوان یک ابزار در استفاده از این دو منبع قرار داد که در این پژوهش از آن به عنوان عقل گرایان نام برده می شود و اینکه می گوییم جریان حدیثی، منظور این نیست که در داخل حدیث دو جریان به وجود آمده است بلکه منظورمان دو نوع برخورد مسلمانان با حدیث است
نکته دیگری که در عصر حدیثی صادقین (علیهما السلام) باید بدان توجه نمود، فعالیتهای دفاعی این دو بزرگوار در مقابله با تبلیغ و ترویج مذاهب کلامی مختلف هست اضافه بر مکاتب مختلف فقهی، فرقه های منحرف کلامی همچون غلات، مرجئه، زنادقه، معتزله، کیسانیه، خوارج، جبریه، مفوضه، زیدیه، نیز در این دوران مشغول فعالیت بودند، این افراد با شیعیان تعامل برقرار کرده و در صدد اثبات حقانیت خود و ابطال آرای شیعیان برمی آمدند، در برابر حضور و فعالیت این فرق، اهل بیت (علیهم السلام) ناگزیر به مقاومت و دفاع بودند، صادقین (علیهما السلام) پر دو محور: آگاه نمودن شیعیان و هشدار به آنها درباره این افکار و اعمال مسموم و امر به بر حذر بودن از آنها، به مبارزه مستقیم با منحرفین و از صحنه خارج نمودن آنان با ایشان مقابله می کردند، با توجه به اوضاع آن زمان که بحث های کلامی در آن زیاد بود برخی از اصحاب امام صادق (ع) از جمله زراره بن اعین، مؤمن الطاق، هشام بن حکم و هشام بن سالم نظریات و آراء و مکتب های خاصی برای خود پایه گذاری کرده بودند ولی یک فرق بارز بین این افراد و متکلمان دیگر وجود داشت و آن مقامی بود که به عقل و فکر بشری در ایدئولوژی هر گروه داده می شد برای متکلمان ستی، عقل و استدلال عقلانی مرجع تصمیم گیرنده نهایی بود و نتیجه آن هر چه بود باید پیروی می شد اما برای متکلمان شیعه، عقل ابزار بود و منبع اعلای دانش و مرجع نهایی آگاهی و کشف واقع، امام بود که آن قواعد و مبانی کلامی خود را از تعلیمات وی می گرفتند. این بر اساس دستوری بود که صریحا از جانب حضرت صادق (ع) بر آنان مقرر شده بود در همان دوران نیز بسیاری از اصحاب ائمه با کلام و بحث های کلامی رابطه خوبی نداشتند و همواره با متکلمان سر ناسازگاری داشتند.
و دوری از معارف وحی و شرایط سیاسی حاکم بر جامعه سبب ایجاد جریان های انحرافی زیادی در آن دوران چه در میان اهل سنت و چه در میان شیعیان شد و گروهی نیز که از آنها با عنوان زندیق یاد می کنند باعث جعل و وضع حدیث شده بودند که صادقین (ع) ضمن رد باورهای انحرافی این گروهها، همواره در صدد روشن کردن حقیقت برای آنها و در صورت مؤثر نبودن ارشاداتشان، آنها را طرد و به اصحاب خویش دستور دوری گزیدن از این جریان ها را می دادند.
پایان نامه حاضر در صدد است جریان های حدیثی عصر صادقین (ع) را شناسایی و موضع ایشان را در برابر هریک از این جریان ها بیان نماید. این پایان نامه که در چهار فصل تدوین شده است ابتدا به معرفی جریانهای عصر صادقین (ع) و بررسی عقائد وافکاری هر یک از آنها پرداخته، سپس معرفی شخصیتهای ویا رهبران این جریانها و در نهایت به روش برخورد، مناظرات و گفتگوهای صادقین (ع) با این جریانها و بزرگان آن اشاره می کنیم همچنین تبیین رویکرد هدایتی صادقین (ع) و نحوه تعامل این بزرگواران با جریان های حدیثی افراطی عصر خویش مواردی است که در این پایان نامه مورد بررسی قرار می گیرد.

اهمیت و ارزش تحقیق
در منطق قرآن کریم برای ایجاد دوستی و الفت با گروهها نه تنها دشمن تراشی روا نیست بلکه تا جایی که به اصول ارزشی لطمه ای وارد نشود به رسول اکرم (ص) دستور داده می شود در جهت جذب آنها تلاش نماید. آنها را از دشمنی با اسلام منصرف سازد، تعامل با اندیشه های مخالف و بررسی آراء و افکار عامه مسلمانان و جریان های حدیثی مختلف ایجادشده در جامعه مسلمین در عهد صادقین (ع) می تواند به عنوان راهگشا در برخورد با جریان ها و افکار مختلف فکری در عصر حاضر باشد تا به این وسیله بتوان خطر و مرز صادقین برای آزادی در بیان در عصر خود را شناسایی کرده و نشان دادن اینکه این دو بزرگوار به چه کسانی اجازه ورود به بحث های کلامی داده می شده و با چه جریانهای به شدت مخالفت می شده است

اهداف تحقیق
شناخت جریان های حدیثی عصر صادقین (ع)

• تبیین مبانی و خاستگاه فکری اندیشه های حاکم بر فضای شیعه و اهل سنت
• تبیین سیره و روش مواجهه صادقین (ع) با جریان های حدیثی عصر خویش

فرضیه ها یا سؤال های تحقیق:

• جریان های حدیثی حاکم در عصر صادقین (ع) کدم اند؟
• مبانی فکری و عقیدتی جریان های حدیثی حاکم در عصر صادقین (ع) چیست؟
• روش برخورد صادقین (ع) با جریان های حدیثی عصر خویش چگونه بوده است؟

پیشینه تحقیق
سیره معصومان (ع) به ویژه صادقین (ع) همواره مورد توجه دانشمندان اسلامی و دوستداران خاندان عصمت و طهارت بوده است؛ و در بیان زندگی نامه و سیره اخلاقی و تربیتی ایشان کتاب ها و مقالات زیادی نوشته شده است؛ اما مقاله یا پایان نامه ای که به طور خاص جریان های حدیثی عصر صادقین (ع) را بررسی کند وجود ندارد

 

چکیده :

چکیده عصر صادقین (ع) یکی از پرتحول ترین دوران در تاریخ اسلام است؛ این دوران با تضارب افکار و اندیشه‌ها و پیدایش نحل مختلف و انواع انحراف‌ها، بدعت‌ها و ا فکار و عقاید باطل در جامعه همراه بود. با بررسی کتب حدیثی، تاریخی، رجالی و کتاب‌های فرقه شناسی این نکته حاصل می‌شود که جریان‌های مختلفی در آن دوران فعال بوده‌اند. در میان اهل سنت می‌توان به دو جریان رأی گرا به مرکزیت کوفه و جریان نص گرا به مرکزیت مدینه اشاره کرد. اوج رأی گرایی در این دوران به‌ویژه نزد ابوحنیفه به حدی رسیده بود که می‌توان به جرات بیان کرد که بیشترین تلاش فرهنگی امام صادق (ع)، مبارزه با رأی گرایی بوده است. ایشان برای حفظ شیعیان از افتادن به دام رأی و قیاس، آن‌ها را به سمت اجتهاد صحیح با استفاده از آموزه‌های وحی سوق دادند. از طرفی توجه بیش‌ازاندازه به عقل در حوزه کلام اهل سنت باعث پیدایش فرقه‌های مختلف کلامی شده بود. صادقین (ع) باتربیت شاگردان همچون زراره، مؤمن الطاق، هشام بن سالم و ابو بصیر و...توانستند در سایه تعالیم وحیانی، فهم عقلانی از درون‌مایه‌های معارف وحیانی به دست آورده و از آن در مقابل جریان‌های دیگر دفاع نمودند. در میان اهل سنت افراط در نص گرایی راه تعقل و تدبر در معارف دینی را بسته بود و صادقین (ع) با هرگونه افراط‌وتفریط در عقل‌گرایی مبارزه و در تعامل با بزرگان اهل سنت همواره موارد لازم را به آن‌ها گوشزد و آن‌ها را نسبت به انحرافاتشان آگاه می‌ساختند. در همین دوران اندیشه‌های انحرافی زیادی چون خوارج، مرجئه، قدریه، جبریه، صوفیه، زنادقه و غلات رواج پیداکرده بود که صادقین (ع) با عقاید آن‌ها به مقابله پرداخته و در مناظرات و گفتگوهایی که با بزرگان این فرقه‌ها داشته همواره خطا آن‌ها را برایشان تبیین کرده است در برخی موارد به‌شدت با این جریان مقابله کرده و اصحاب را از افتادن به دام آن‌ها بر حذر داشته است. کلیدواژه‌ها: امام باقر (ع)، امام صادق (ع)، سیره شناسی، جریان‌های حدیثی، اصحاب رأی، غلات

 

مشاهده نمونه فایل و خرید

فهرست : فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات
1-1 طرح مسئله 1
1-2 اهمیت و ارزش تحقیق 3
1-3 اهداف تحقیق 3
1-4 فرضیه‌ها یا سؤال‌های تحقیق 3
1-5 پیشینه تحقیق 3
1-6 کتابشناسی ارزیابی منابع 4
1-7 شرح کلید واژگان 6
1-8 زندگی امام محمد بن علی الباقر (ع) 7
1-8-1 اوضاع علمی عصر امام باقر (ع) 9
1-8-1-1 اقدامات علمی و فرهنگی امام باقر (ع) 11
1-8-1-1-1 برگزاری حوزه‌های درسی مختلف 12
1-8-1-1-2 تحکیم بنیادهای تفکر شیعی 12
1-8-1-1-3 پایه‌گذاری علم اصول و شیوه‌های صحیح اجتهاد 12
1-8-1-1-4 نشر فرهنگ اسلامی 14
1-8-2 شرایط سیاسی اجتماعی دوران امام باقر (ع) 17
1-8-2-1 خلفای زمان امام باقر (ع) 18
1-8-2-2 نقش سیاسی امام باقر (ع) 19
1-8-2-2-1 مسئله تقیه 20
1-8-2-2-2 همبستگی امت اسلامی در مبارزه با دشمن مشترک 20
1-8-2-2-3 القای روح ظلم‌ستیزی 22
1-8-2-2-4 ترویج مکتب جهاد و شهادت 22
1-8-2-2-5 عدم همکاری با حاکمان جور 23
1-8-2-2-6 مبارزات آشکار و استفاده از روش‌های قهرآمیز در برابر ظلم و ستم 24
1-9 زندگی امام صادق (ع) 25
1-9-1 اوضاع علمی و فرهنگی عصر امام صادق (ع) 27
1-9-1-1 خطوط کلی سیره علمی امام صادق (ع) 28
1-9-1-1-1 تأکید بر الهامی بودن علم امام 28
1-9-1-1-2 تقیه 29
1-9-1-1-3 بهره‌گیری از مناظره 30
1-9-1-1-4 نخبه پروری و تأکید امام بر تخصص اصحاب 31
عنوان صفحه
1-9-1-1-5 اهتمام به توسعه علوم 31
1-9-1-1-6 شتاب‌زدگی نداشتن در تکذیب 33
1-9-1-1-7 نفی از نقل اسرائیلیات 33
1-9-2 اوضاع سیاسی – اجتماعی عصر امام صادق (ع) 34
1-9-2-1 خلفای زمان امام صادق (ع) 34
1-9-2-2 فعالیت‌های امام صادق در عرصه سیاست 37
1-9-2-2-1 نفی مشروعیت خلافت خلفا 37
1-9-2-2-2 اعزام نماینده به‌منظور تبلیغ امامت 39
1-9-2-2-3 منع همکاری یاران و شیعیان با حکومت‌های جور 39
1-9-2-2-4 بازداشتن شیعیان از مراجعه به قضات و والیان 40
1-9-2-2-5 رعایت احکام الهی 40
1-9-2-2-6 حمایت از برخی قیام‌های مردمی بر ضد حکومت ستمگر 41
1-9-2-2-7 به‌کارگیری مأمورانی در دستگاه خلافت 43
فصل دوم: جریان‌های حدیثی اهل سنت
2-1 جریان رأی گرا (عقل‌گرا) 45
2-1-1 عوامل پیدایش عقل‌گرایی 46
2-1-2 رأی گرایی در فقه اهل سنت 47
2-1-2-1 پیشینه رأی گرایی 47
2-1-2-2 علل گرایش به رأی و قیاس 48
2-1-2-3 بزرگان اصحاب رأی در میان اهل سنت 52
2-1-2-3-1 عبدالله بن شبرمه بن طفیل 52
2-1-2-3-2 محمد بن عبدالرحمن بن ابی لیلی 53
2-1-2-3-3 ابوحنیفه نعمان بن ثابت 55
2-1-2-4 سیره امام صادق در برخورد با رأی و قیاس به‌ویژه ابوحنیفه 57
2-1-3 عقل‌گرایی در حوزه کلام اهل سنت 61
2-1-3-1 معتزله 61
2-1-3-1-1 برخورد صادقین (ع) و شاگردانشان با باورهای معتزله 62
2-2 جریان اهل حدیث (نص گرا) 65
2-2-1 مبانی جریان حدیث گرا 66
2-2-2 حدیث گرایان و نقد مبنای عقل‌گرایی 67
2-2-3 متقدمان از اصحاب حدیث 69
2-2-3-1 مالک بن انس 69
عنوان صفحه
2-2-3-2 سفیان ثوری 71
2-2-3-3 اوزاعی 73
2-2-4 برخورد امام صادق (ع) با جریان اهل حدیث 74
فصل سوم: جریان‌های حدیثی شیعه
3-1 جریان فقه شیعه 77
3-2 جریان کلامی- حدیثی شیعه 82
3-2-1 زراره بن اعین 84
3-2-2 هشام بن حکم 87
3-2-3 هشام بن سالم 92
3-2-3-1 تقابل جریان هشام بن حکم و جریان هشام بن سالم 94
3-2-4 مؤمن الطاق 95
3-2-5 سیره صادقین (ع) در برابر جریان‌های کلامی شیعه 96
3-3 جریان حدیثی – کلامی شیعه 99
3-3-1 ابو محمد عبدالله بن ابی یعفور 100
3-3-2 ابان بن تغلب 101
3-3-3 محمد بن مسلم 102
3-3-4 برید بن معاویه عجلی 104
3-3-5 ابو بصیر یحیی بن قاسم کوفی 105
3-4 جریان حدیثی شیعه 106
3-4-1 حماد بن عثمان 106
3-4-2 جمیل بن دراج 107
3-4-3 ابان بن عثمان 107
فصل چهارم: جریان‌های انحرافی
4-1 جریان‌های انحرافی اهل سنت 109
4-1-1 خوارج 110
4-1-1-1 موضع صادقین (ع) در برابر خوارج 111
4-1-2 مرجئه 111
4-1-2-1 موضع صادقین (ع) در برابر مرجئه 112
4-1-3 قدریه 113
4-1-3-1 موضع صادقین (ع) در برابر قدریه 114
4-1-4 جبریه 115
4-1-4-1 برخورد صادقین (ع) در برابر جبریه 115
عنوان صفحه
4-1-5 صوفیه 116
4-1-5-1 روش برخورد صادقین (ع) در برابر صوفی گری 117
4-2 زنادقه 119
4-2-1 عقاید زنادقه 121
4-2-1-1 اعتقاد دهری گری 121
4-2-1-2 اندیشه‌های التقاطی 122
4-2-1-3 ترویج اندیشه ثنویت 123
4-2-2 روش برخورد امام صادق (ع) با زنادقه 125
4-3 جریان‌های انحرافی شیعه 127
4-3-1 غالیان 127
4-3-1-1 اقدامات غالیان 130
4-3-1-1-1 ابا حی گری 130
4-3-1-1-2 جعل حدیث 131
4-3-1-1-3 تخریب چهره ائمه و اصحاب ویاران آن‌ها 132
4-3-1-2 متهمان به غلو 133
4-3-1-2-1 جابر بن یزید جعفی 133
4-3-2 مفوضه 135
4-3-3 بتریه 137
4-3-4 سیره صادقین در برخورد با غلات 138
4-3-4-1 معرفی غالیان 138
4-3-4-2 تکفیر و نفرین 138
4-3-4-3 هشدار نسبت به عدم رابطه با غلات 139
4-3-4-4 معرفی ویژگی‌های گوناگون ائمه و نفی اندیشه غلات 139
4-3-4-5 پرهیز اصحاب از باورهای اباحه گری غالیان به نام تشیع 142
4-3-4-6 معیار گرایی 143
نتیجه‌گیری 144
منابع و مآخذ 149

 

دریافت نمونه فایل

برای کسب اطلاعات بیشتر با ایمیل [e-mail] در ارتباط باشید